JNA, vojska koje više nema: Čime je sve raspolagala jedna od najmoćnijih evropskih armija

Jugoslavenska narodna armija, do svog raspada, bila je jedan od ključnih oslonaca bivše Jugoslavije, a bila je utemeljena na doktrini o bratstvu i jedinstvu svih jugoslavenskih naroda i narodnosti i ideološki oslonjena na Savez komunista. Uz Tita i Komunističku partiju, smatrala se jednim od tri stuba SFRJ.

I dan-danas se zna reći da je to, na svom vrhuncu, bila četvrta vojna sila u Evropi, iza SSSR-a, Velike Britanije i Francuske.

Mada niko ne može poreći da je JNA bila vrlo ozbiljna i snažna vojska, realnije procjene će JNA prije smjestiti na osmo, ili čak deveto mjesto u tadašnjoj Evropi.

Za JNA je specifično bilo da je, zbog svoje nesvrstanosti i strateškog značaja, u svom posjedu imala naoružanje i američke i sovjetske proizvodnje.

Osnivanje i razvoj

Svoje korijene JNA vuče iz narodnooslobodilačke borbe i Partizanskih odreda Jugoslavije (POJ). Uskoro se formira Dobrovoljačka vojska Jugoslavije koja ubrzo postaje Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije (NOVJ), a 1. marta 1945. NOVJ je preimenovana u Jugoslavensku armiju. Povodom proslave desetogodišnjice razvoja 22. decembra 1951. Jugoslavenska armija je preimenovana u Jugoslavensku narodnu armiju. Do stvaranja Teritorijalne odbrane SFRJ je došlo 1969. godine.

Svi građani koji su bili vojno sposobni bili su dužni odslužiti vojni rok. Žene su mogle samo biti pozvane da vrše neke pomoćne službe u JNA. Obveznici su se upućivali na odsluženje vojnog roka kad navrše 19. godinu života, a isto se moglo odgoditi do navršene 27. godine života zbog studija ili drugog školovanja.

JNA je krajem osamdesetih imala preko 180.000 ljudi stalnog sastava pod oružjem, a u slučaju rata, mobilizacijom je mogla narasti na preko milion i po ljudi. Iako nikada nisu saopćene zvanične brojke, podaci koji se smatraju najbližima istini govore da je JNA krajem osamdesetih raspolagala s oko dvije hiljade tenkova, 1.500 oklopnih transportera i borbenih vozila pješadije, stotinjak ratnih i pomoćnih brodova, preko 500 borbenih aviona i helikoptera, na hiljade topovskih cijevi različitih kalibara, čak i nekoliko lansera raketa zemlja-zemlja dometa tipa FROG-7, dometa 100 km.

JNA je "za svrhe laboratorijskih istraživanja" raspolagala i određenom količinom hemijskog oružja, dok se još pouzdano ne zna koliko ima osnova u pričama da je u Nuklearnom institutu Vinča kod Beograda krajem osamdesetih trebalo da se krene i s veoma kompliciranom i dugotrajnim projektom izrade prve jugoslavenske atomske bombe. O snazi JNA možda najbolje govori Objekt 505, poznatiji kao podzemni aerodrom Željava (Klek) u blizini Bihaća. 

Izgradnja i opremanje tri podzemne galerije (pojedinačne dužine 400, 500 i 350 metara) u kojima se moglo smjestiti 58 aviona, te čitavog niza pratećih objekata – radionica, skladišta, prostorija za stanovanje, komandnih centara i slično, u utrobi planine Plješevica, od 1956. do 1968. godine koštali su preko 4 milijarde ondašnjih američkih dolara. Nešto slično ne postoji nigdje drugo u Evropi.

Osim ovog kompleksa, u BiH su također izgrađeni podzemni kompleksi i u blizini Konjica i Han-Pijeska.

Iako mnogi velika izdvajanja za oružane snage smatraju jednim od glavnih uzroka propasti SFRJ, treba istaći da se kroz izgradnju vojsku gradila i ekonomsko-industrijska osnova zemlje. Naročito je u BiH bio veliki broj fabrika vojne industrije koje su zapošljavale veliki broj ljudi.

U JNA je korišten srpskohrvatski jezik (ekavica za naredbe) i latinica, tako da su se svi građani SFRJ stariji od 18 godina sposobni za služenje vojnog roka služili tim jezikom.

JNA je veliku pažnju polagala i propagandi. Tako je za snimanje čuvenog filma Bitka na Neretvi reditelju Veljku Bulajiću na raspolaganje stavila preko šest hiljada vojnika i oficira, 75 tenkova i oklopnih vozila, 22 aviona, 5.000 pušaka, 380 mitraljeza, 2.000 artiljerijskih bojevih granata i 110 avionskih betonskih bombi. Ukupno je tokom snimanja napravljeno oko 12.000 eksplozija sa utrošenih 10.000 kilograma eksploziva.

Poput Amerikanaca koji su napravili pravi propagandni show kada je kralj rock and rolla Elvis Presley obukao uniformu i otišao na služenje vojnog roka, i JNA je napravila sličan potez s uniformiranim mladim i izuzetno popularnim pjevačem Zdravkom Čolićem.

Snage JNA bile su organizirane u četiri vojne regije. Regije su se dalje dijelile u distrikte koji su bili odgovorni za administrativne poslove, kao što je regrutacija, te pravljenje i održavanje vojnih instalacija. Regije su bile: beogradska, zagrebačka, skopaljska i vojnopomorska oblast Split.

Kopnena vojska

Kopnene snage JNA imale su oko 180.000 aktivnih pripadnika, od toga 100.000 regruta, i mogle su mobilizirati više od milion rezervista.

Tenkovske brigade s ukupno više od hiljadu tenkova sastojale su se od dva ili tri bataljona. Brojčano su dominirali sovjetski T-54 i T-55, oko 70 T-72 i oko 300 domaćih M-84. U rezervi je bilo nešto američkih M-47 ("Patton") i veterana Drugog svjetskog rata, sovjetskih T-34/85 i američkih "Shermana". Uz tenkove, JNA je raspolagala ogromnim brojem oklopnih transportera.

Artiljerijski pukovi bili su opremljeni sovjetskim (oko hiljadu), američkim (oko 700) i domaćim oruđima velikog kalibra. U artiljeriju spadaju i raketni sistemi YMRL-32 i M-63, četiri lansera za sovjetske nevođene rakete zemlja-zemlja FROG-7 dometa 100 kilometara; ukupno nešto manje od hiljadu oruđa. Samohodna artiljerija raspolagala je s oko 700 oruđa. Na to treba dodati velike količine protuoklopnih oruđa i sredstava.

Velike jedinice JNA raspolagale su obimnom taktičkom protuzračnom (PVO) opremom; procijenjeno je da je artiljerijskih PVO oruđa ukupno bilo više od 5.000. Kopnene jedinice su obuhvatale četiri puka raketa zemlja-zrak i 11 PVO artiljerijskih pukova. Raketni PVO pukovi bili su opremljeni velikim brojem sovjetskih raketa SA-6, SA-7, SA-9, SA-13, SA-14, SA-16.

Obalska artiljerija je raspolagala i topovima i raketama zemlja-zemlja, sovjetskim SS-C-3 i na kamione postavljenim jugoslavenskim "brom" protubrodskim raketama (domaća varijanta sovjetske SS-N-2). Obalska artiljerija obuhvatala je više od 400 topova 88 mm, 122 mm, 130 mm i 152 mm sovjetske, američke, njemačke (poslijeratne) i jugoslavenske proizvodnje.

Ratno zrakoplovstvo

Ratno zrakoplovstvo (JRV) imalo je oko 32.000 pripadnika, uključujući i 4.000 regruta; raspolagalo je s više od 700 aviona i 200 helikoptera.

U 12 eskadrila raspoređeni su jurišni lovci domaće proizvodnje za neposrednu zračnu podršku (165 aviona Orao-2, Super Galeb i J-21 Jastreb, i stariji P-2 Kraguj). Bili su naoružani s AGM-65 Maverick zrak-zemlja raketama američke proizvodnje ili sovjetskim AS-7 i AS-9 raketama. U devet eskadrila bilo je raspoređeno 130 sovjetskih MiG-21 presretača, uveliko zastarjelih i naoružanih sovjetskim zrak-zrak raketama AA-2 i sličnim zastarjelim ili nešto savremenijim AA-8 raketama. 

Tokom 1987. Jugoslavija je dobila 16 MiG-29 presretača. Imala je i dvije eskadrile s više od 30 sovjetskih Jak-40, Antonov An-12 i Antonov An-26 transportnih aviona, sedam eskadrila transportnih helikoptera Mi-8 i domaćih Partizana (francuski Aérospatiale Gazelle proizvođen po licenci).

Ratna mornarica

Ratnu mornaricu (JRM) činilo je 80 fregata, korveta, podmornica, minolovaca, raketnih, torpednih i patrolnih čamaca. Poslije Drugog svjetskog rata u sastav mornarice ušlo je dosta zarobljenih ili reparacijama dobivenih njemačkih i italijanskih podmornica, razarača, minolovaca i desantnih brodova. Mornarica je modernizirana šezdesetih godina uvođenjem deset sovjetskih raketnih čamaca klase Osa-I i 4 torpedna čamca klase Šeršen. Tokom 1980. i 1982. mornarica je dobila dvije sovjetske fregate klase Koni, još dvije su izgrađene po licenci. 

U 1990. glavne borbene podmorničke jedinice bile su tri podmornice klase Heroj, naoružane torpedima 533 mm, dvije manje podmornice klase Sava uvedene su krajem sedamdesetih a dvije klase Sutjeska služile su 1990. za obuku. Proizvođene su male podmornice: 4 klase Una i 4 klase Mala, u upotrebi od kraja osamdesetih. Mornarica je imala amfibijska vozila za prijevoz tenkova i ljudi na Dunavu, Savi i Dravi. JRM je imala 10.000 mornara (od čega 4.400 regruta i 900 marinaca).

Raspad JNA

Cijepanje JNA po etničkim šavovima počelo je u periodu između 1968. i 1974, kada je na velika vrata uvedena koncepcija općenarodne i, zajedno s njom, sistem teritorijalne odbrane (TO). S ustavom SFRJ iz 1974. republike su dobile praktične nadležnosti nad jedinicama TO, regrutnim sastavom i naoružanjem.

Prvi javni zahtjevi za služenje vojnog roka u "svojoj" republici potekli su iz Slovenije početkom osamdesetih godina, istovremeno sa tada nezamislivim prijedlogom za uvođenje civilnog odsluženja i uvažavanje prigovora savjesti u odnosu na rukovanje oružjem.

Pred kraj '80-ih pojačava se srbizacija JNA te ona početkom '90-ih postaje oruđe velikosrpske politike srbijanskog predsjednika Slobodana Miloševića i učestvuje u ratovima u Sloveniji, Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.

JNA je službeno ukinuta krajem maja 1992. kada iz njenih ostataka nastaju Vojska Jugoslavije i Vojska Republike Srpske.

Početkom ljeta 1992, tadašnji predsjednik SR Jugoslavije Dobrica Ćosić je u Skupštini izvijestio da je JNA/VJ ostala u Bosni i Hercegovini bez 24 aviona, 20 helikoptera, 531 tenka, četiri raketna diviziona, 87 lakih i teških bacača raketa, oko 5000 minobacača većih kalibara i oko 220.000 komada pješadijskog naoružanja. Ovo oružje je "ostavljeno" Srbima, državljanima BiH.

Vrh JNA do samog je kraja pokušavao da očuva komunizam, uz tvrdnju da "ne može biti Jugoslavije ako nije komunistička". Kako se ispostavilo, bili su u pravu te nije preživjela ni Jugoslavija, ni komunizam, ni sama JNA.